وقتی بچه‌های پستانداران (از جمله انسان) از دوران کودکی گذر می‌کنند و به بلوغ می‌رسند، به تدریج قابلیت و توان هضم لاکتوز (Lactose) یا همان ترکیب شکر در شیر در آنها کاهش پیدا می‌کند و در نهایت این قابلیت از بین می‌رود و دیگر نمی‌توانند شیر مصرف کنند. با این حال، برخی از انسان‌ها پس از دوران کودکی و همچنان در دوران بزرگسالی می‌توانند شیر مصرف کند و این یک مسئله استثنایی بین پستانداران است. اینکه چرا در گروهی از مردم هضم شیر پس از دوران کودکی همچنان تداوم میابد را دانشمندان معلول یک جهش ژنتیکی می‌دانند که پس از آغاز کشاورزی در دوران نوسنگی و به خاطر رواج استفاده از فراورده‌های لبنی اتفاق افتاده است. این جهش ژنتیکی در سه منطقه‌ی مجزا یعنی خاورنزدیک، اروپا و شرق افریقا روی داده است. لازم به ذکر است که پس از هزاران سال از زمان جهش ژنتیکی در انسان، هنوز دو سوم جمعیت انسانی در دنیا قابلیت هضم شیر پس از دوران کودکی را ندارند.
بقایای انسانی از کشته‌شدگان در یک میدان نبرد در حدود ۱۲۰۰ پیش از میلاد یعنی عصر مفرغ در اروپای مرکزی، کنار رودخانه تولنز (Tollense) در آلمان، داده‌های ژنتیکی قابل توجه و بسیار مهمی در اختیار پژوهشگران قرار داده که ابعاد جدیدی از این موضوع را نمایان کرده است. احتمالا در این نبرد نزدیک به ۴ هزار نفر شرکت کرده بودند که تقریبا یک چهارم آن تعداد کشته شدند. مقایسه داده‌های ژنتیکی از بقایای انسانی در این میدان نبرد با نمونه‌هایی از قرون وسطا و نیز جمعیت امروزین اروپا نشان می‌دهد که علیرغم اینکه زمان این نبرد تقریبا ۴ هزار سال پس از شروع کشاورزی و رواج فراورده‌های لبنی در اروپاست، تنها یکی از هشت جنگجویی که در نبرد کشته شده قابلیت هضم شیر داشته است. این در حالی است که در اوایل قرون وسطا یعنی ۲ هزار سال بعد از آن نبرد، بیش از ۶۰ درصد از مردم قابلیت هضم شیر داشته‌اند. امروزه در اروپای مرکزی بین ۷۰ تا ۹۰ درصد مردم قابلیت هضم شیر را دارند. پژوهشگران با مطالعه این داده‌ها و مقایسات به این نتیجه رسیده‌اند که عمده تغییرات ژنتیکی مرتبط با هضم شیر در جمعیت اروپای مرکزی نه فقط متاخیر است، بلکه در فاصله زمانی کوتاهی صورت گرفته است. نتیجه دیگری که از این یافته‌های جدید می‌گیرند این است که کسانی که در اروپای باستان قابلیت هضم شیر داشتند، نسبت به بقیه ۶ درصد شانس بیشتر در تولید مثل داشته‌اند. شیر به عنوان یک نوشیدنی نسبتا سالم با انرژی بالا، در زمان‌های قحطی و کمبود مواد غذایی می‌توانسته شانس بقای کسانی که می‌توانستند آن را هضم و مصرف کنند را افزایش دهد.
نتایج این پژوهش‌ها در مقاله‌ای در شماره تازه نشریه Current Biology منتشر شده است که از لینک زیر می‌توانید ببینید و جزئیات بیشتر را بخوانید. دسترسی به مقاله برای همگان رایگان و آزاد است.
کریم علیزاده Department of Anthropology, Grand Valley State University
https://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(20)31187-8?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS0960982220311878%3Fshowall%3Dtrue#figures
جامعه باستان‌شناسی ایران Society for Iranian Archaeology©
