بزها جزو اولین حیوانات اهلی بودند و امروزه نیز از جمله مهمترین دام‌ها محسوب می‌شوند. به تازگی گروهی بین‌المللی از پژوهشگران، از جمله چند تن از پژوهشگران و همکاران ایرانی، نتایج جالبی از پژوهش‌های خود دربارۀ خاستگاه بز اهلی را منتشر کرده‌اند.
یافته‌های باستان‌جانورشناختی از دو محوطۀ باستانیِ گنج‌دره و تپۀ عبدل‌حسین در کوهستان‌های زاگرس در غرب ایران حاکی از این است که از دوران نوسنگیِ بی‌سفال (Aceramic Neolithic)، اواخر هزارۀ نهم/اوایل هزارۀ هشتم پیش از میلاد، بزها مهار و مدیریت (دامپروری) می‌شدند. هرچند قدمت قدیمی‌ترین یافته‌های باستان‌شناختی در رابطه با دامپروریِ بز به 8200 سال پیش از میلاد می‌رسد ولی داده‌ها نشان می‌دهد که تغییرات ریخت‌شناختی حدود 1000 سال پس از آن در بزها آشکار می‌شود.
الگویی که در بقایای بزهای نر و ماده دیده می‌شود نشان می‌دهد که بزها فقط شکار نمی‌شدند بلکه مدیریت می‌شدند. دامپروران و شکارگران حیوانات مختلفی را مورد هدف قرار می‌دهند. شکارگران معمولا به دنبال نتیجۀ سریع و اغلب به دنبال شکار حیوانات بزرگ‌جثه هستند. اما دامپروران به جثۀ حیوانات کمتر اهمیت می‌دهند، درعوض، روی این متمرکز می‌شوند که ماده‌ها را برای تکثیر حفظ کنند تا با آن‌ها بتوانند اندازۀ رمه را مداوم بزرگ‌تر کنند. در نتیجه، دامپروران معمولا نرهای جوان را ذبح می‌کنند و ماده‌ها، حتی ماده‌های پیر، را حفظ می‌کنند. نه فقط الگوی بقایای بزهای نر و ماده، بلکه ترکیبی از داده‌های مختلف از جمله ژنوم‌های میتوکندریایی و هسته‌ای، نشان می‌دهد که بزها از نظر ژنتیکی متنوع و از انواع وحشی متمایز شده بودند و نیای بزهای اهلیِ بعدی محسوب می‌شوند.
گزارش این کشف در مقاله‌ای در نشریۀ PNAS منتشر شده است که از لینک زیر می‌توانید ببینید و بخوانید.
دسترسی به این مقاله برای همگان رایگان و آزاد است.
https://www.pnas.org/content/118/25/e2100901118
کریم علیزاده، Department of Anthropology, Grand Valley State University
جامعۀ باستان‌شناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©
