گونه‌زایی Speciation روندی است که طی آن جمعیت‌ها به گونه‌های جدید دگرگشت می‌یابند. مانند اکثر مباحث زیست‌شناسی دگرگشتی، رشته این کلام نیز به داروین می‌رسد که به آن لقب «راز رازها» داده‌اند. البته هرجا رازی باشد بدین معنی است که دانشمندان باید بیشتر تلاش کنند و به همین دلیل فرضیه‌هایی پیشنهاد شده که از آن جمله: نقش جغرافیا، فرایندهای محرک واگرایی، گونه‌زایی زیست‌محیطی، نقش انتخاب جنسی، نقش تصادف و اخیراً گونه‌زایی به شیوه جهش/نظم هستند. مطالعات ژنتیک هم مدت زیادی است که به درک ما از گونه‌زایی کمک کرده است و کماکان در این زمینه پیشتاز است.
اگر به یاد داشته باشید پیشتر در یک معرفی با عنوان «کی و از کجا آمده‌ام؟» به موضوع ریشه و زمان و مکان مدرن شدن انسان پرداختیم. اما اکنون گروهی از محققان از کشورهای بریتانیا، آلمان و مالتا گردهم آمده‌اند تا بعد از بررسی پژوهش‌های قبلی بخصوص مطالعات ژنتیک و دیرین‌انسان‌شناسی، سوال «کی و از کجا آمده‌ام؟» را به چالش بکشند.
بر اساس این تحقیق که به تازگی در نشریه نیچر(Nature) منتشر شده، علیرغم اینکه تک‌تک انسان‌های زنده ردپای اجداد باستانی‌شان را با خود حمل می‌کنند، ریشه انسان‌های مدرن به هیچ مکان یا زمان مشخصی برنمی‌گردد. به‌عبارت‌دیگر بر اساس شواهد موجود ظهور ما به‌عنوان یک گونه متمایز نمی‌تواند به‌طور قطع در یک مکان یا زمان مشخص صورت گرفته باشد.
آنان با بررسی دانش کنونی ما از ریشه انسان مدرن، دوره‌های مهم تکامل را به سه فاز اصلی تقسیم کرده‌اند:
1- انسان‌های ساپینس چیزی مابین 300 هزار تا یک‌میلیون سال پیش از اجداد قدیمی شان منشعب شدند. (در آن زمان نه گونه متمایز انسانی در کره زمین می‌زیسته‌اند)
2- اجداد انسان‌های مدرن از 300 الی 60 هزار سال پیش در آفریقا متنوع شدند.(اگرچه آفریقا احتمالاً مرکز این روند بود، اما نمی‌توان بخش‌های همسایه جنوب غربی آسیا را به‌عنوان زمینه‌های اصلی تاریخ انسانی در چند صد هزار سال گذشته حذف کرد.)
3- دست‌آخر در 60 الی 40 هزار سال پیش انسان از افریقا خارج‌شده و به سراسر جهان مهاجرت کردند و قبل از ناپدید شدن انسان‌های نئاندرتال و دنیسووا با آن‌ها درآمیختند.
احتمالاً فاصله‌های زمانی چند صد هزارساله توجه شما را جلب کرده باشد، دلیلش اینست که اولین نشانه‌های صفات و رفتارهای انسان مدرن طیف وسیعی از تاریخ تکامل را دربر می‌گیرد؛ پس تا الان دانستیم که برای جواب «کی؟» فعلاً باید گفت: در طیفی وسیع از تاریخ. از آنجا که انسان‌ها در این طیف وسیع از تاریخ سرزمین‌های بسیاری را زیر پا گذاشته‌اند جواب «کجا؟» نیز می‌شود: در جاهای زیادی.
کریس استرینگر، انسان‌شناس موزه تاریخ طبیعی لندن و از نویسندگان مقاله می‌گوید: در دهه آینده برای شناخت ریشه‌های پیچیده انسان مدرن باید تمرکز کار میدانی انسان‌شناسی به مناطقی مانند آفریقای مرکزی و غربی، شبه‌قاره هند و آسیای جنوب شرقی معطوف شود که قبلاً در حاشیه تکامل ما در نظر گرفته می‌شدند.
می‌توان مقاله را از آدرس زیر دریافت کرد:
https://www.nature.com/articles/s41586-021-03244-5
س.آسیابانی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی، بنیاد پژوهش‌های پارینه‌سنگی دیارمهر.
س.ح.گوران، موزه نئاندرتال، بنیاد پژوهش‌های پارینه‌سنگی دیارمهر.
جامعه باستان‌شناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©
