بعد از آغاز دوران هولوسین (تقریبا ده هزار سال پیش)، وقتی اقلیم جهانی وضعیت پایداری پیدا کرد، در چندین منطقه از دنیا جوامع انسانی دست به اهلیکردن برخی گیاهان و جانوران زدند و کشاورزی شروع شد. پیامد رایج کشاورزی تحولات اجتماعی و فرهنگی چشمگیر بود از جمله گسترش یکجانشینی، تشدید فعالیتهای کشاورزی، رشد و تراکم جمعیتی، ظهور نابرابریهای اجتماعی، تغییرات و ابداعات در فناوری و ابزارها و غیره. شواهد چنین پیامدهای اجتماعی و فرهنگی تقریبا در همه مناطقی که در آنها کشاورزی آغاز شده مستندنگاری شده است، به استثنای یک منطقه: گینهنو.
گینهنو، جزیرهای بزرگ در اقیانوسیه است که به عنوان یکی از مناطق اولیه کشاورزی شناخته میشود، یعنی کشاورزی در آن بطور مستقل آغاز شده است. در مناطق کوهستانی گینهنو زمانی بین 8000-4000 پیش (میانه هولوسین) اولین نشانههای کشاورزی و اهلیکردن چندین گونه گیاهی از جمله موز، سیبزمینی هندی، تارو و نیشکر مشاهده شده است. آنچه گینهنو را تبدیل به یک منطقه خاص میکند این است که پس از آغاز کشاورزی تقریبا هیچکدام از پیامدهای اجتماعی و فرهنگی مرتبط با کشاورزی که در مناطق دیگر مشاهده شده در اینجا دیده نشده است. از اینرو، علیرغم اینکه گینهنو از مناطق اولیه کشاورزی محسوب میشود ولی در مباحث مرتبط با نوسنگی معمولا نادیده گرفته میشود و یا یک مورد استثنایی محسوب میشود.
به تازگی گروهی از باستانشناسان به شواهدی دستیافتهاند که این برداشت رایج را با چالشهای جدی روبرو کرده است. باستانشناسان در یک بلندی کوهستانی محوطه باستانی جدیدی به نام وایم (Waim) را کاویدهاند که در آن شواهد کشاورزی اولیه مشاهده میشود. تفاوت این محوطه با دیگر محوطههای گینهنو در این است که افزون بر این، شواهدی از تشدید فعالیتهای کشاورزی، رشد جمعیتی، تغییرات و ابداعات فناوری نیز دیده میشود. اما اینکه چرا این تحولات در نهایت منجر به رشد پیچیدگیهای اجتماعی نشد، خود پرسش مهم دیگری است.
گزارش و نتایج مطالعات باستانشناسان در شماره تازه نشریه « Science Advances» منتشر شده است که از لینک زیر میتوانید ببینید و بیشتر بخوانید (مقاله آزاد و رایگان قابل بارگیری است).
کریم علیزاده Department of Anthropology, Grand Valley State University
https://advances.sciencemag.org/content/6/13/eaay4573
با سپاس از ایشان؛ جامعه باستانشناسی ایران Society for Iranian Archaeology©
