مدارک تاریخی متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه در اواخر دوران باستان در خاورنزدیک (همزمان با اواخر دوران ساسانی و بیزانس) زندگی شهری، شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه دستخوش دگرگونی و دچار افول شده بود. باور رایج این است (حتی در میان کارشناسان و متخصصان) که افول اقتصادی/اجتماعی که اغلب در زوال زندگی و زیرساخت‌های شهری نمود پیدا کرده با گسترش دین اسلام و تهاجم سپاه مسلمانان مرتبط بوده است. به عبارتی، با ورود اسلام و مسلمانان بساط تمدنی در منطقه برچیده شده است. اما هر از گاهی کشفیات جدید باستان‌شناختی در جاهای مختلف خاورنزدیک، به ما می‌گوید که مسئولیت افول تمدن‌ها را به تمامی نمی‌توان به ورود اسلام و مسلمانان نسبت داد.
یکی از چنین کشفیاتی مربوط به شهر الخلصه (al-Khalasa یا Haluza یا Elusa) از دوره بیزانس است که در بیابان النقب (Negev) در اسرائیل امروزی قرار دارد. این شهر که نزدیک به 20000 نفر جمعیت داشته، ساختارهای شهری همچون سالن تئاتر، حمام عمومی، چندین کلیسا، محله صنعتگران و سیستم مدیریت آبرسانی داشته است که ساکنان شهر را قادر می‌ساخته تا یکی از محصولات مهم این شهر را تولید کنند: شراب غزه. شراب غزه که بخشی از آن در شهر الخلصه تولید می‌شد شرابی معروف بود که از طریق دریای مدیترانه به بنادر مختلف حتی بنادر دوری در فرانسه امروزی صادر می‌شد.
به فاصله‌ی دو سده، شهر بیزانسی الخلصه افول کرد و سرانجام فروپاشید که از آن فقط ویرانه‌هایی باقی ماند. مورخان بطورکلی بر این باورند که سیستم اقتصادی/اجتماعی دوره بیزانس در منطقه النقب که اساس آن تولید شراب بود با گسترش اسلام و ورود مسلمانان در نیمه سده‌ی هفتم میلادی که مصرف شراب را نیز قدغن می‌کرد مرتبط است. نتایج تحقیقات باستان‌شناختی که به تازگی منتشر شده اما داستان دیگری را پیشنهاد می‌کند. باستان‌شناسانی از دانشگاه حیفا در اسرائیل با بررسی و تجزیه و تحلیل زباله‌های شهری دریافته‌اند که این شهر دست‌کم یک سده پیش از ورود مسلمانان، یعنی نیمه سده‌ی ششم میلادی، رو به افول رفته و فروپاشیده است. پس مقصر کیست و چیست؟ نتایج تحقیقات به پژوهشگران نشان‌داده که تغییرات اقلیمی در منطقه که منشاء آن فوران‌های آتشفشانی متعددی (احتمالا در آیسلند) بوده موجبات تغییرات اقتصادی را فراهم کرده که در نهایت تغییرات اجتماعی کلان‌مقیاس در پی داشته است.
جزئیات نتایج این تحقیقات در نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences )PNAS) منتشر شده که از لینک زیر می‌توانید بخوانید.
https://www.pnas.org/content/116/17/8239
جامعه باستان‌شناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©
