قدیمیترین شواهد باستانشناختیِ استفاده از مواد مخدر
گیاه شاهدانه (Cannabis) که حشیش و ماریجوآنا از آن گرفته میشود، یکی از قدیمیترین گیاهانی است که در شرق آسیا برای مقاصد مختلفی از جمله برای استفاده از دانه، الیاف، تفریحی، پزشکی و آیینی کاشته شده است. هرچند امروزه یکی از پرمصرفترین داروهای روانگردان محسوب میشود، اما از استفادههای آن در گذشته اطلاعات چندانی نداریم. نمیدانیم از چه زمانی کاشت این گیاه آغاز شده و چطور ویژگیهای روانگردانی در آن تطور و شکل گرفته است. بقایای باستانشناختی استفادههای آیینی از این گیاه محدود است و هر آنچه هست مورد بحث و جدل بوده است.
به تازگی گروهی بینالمللی از پژوهشگران از گورستان جیرزانکال (Jirzankal) در منتهاالیه شمالغربی چین و بخشی از فلات پامیر (در ارتفاع بیش از سههزار متر از سطح دریا) به قدیمیترین و شواهد مستقیمِ استفاده از شاهدانه دست یافتهاند. پژوهشگران ده منقل که در آنها گیاه شاهدانه سوزانده میشده شناسایی کردهاند. از این ده منقل، نه عدد حاوی گیاه شاهدانه بوده است. چیزی که به یافتههای گورستان جیرزانکال جایگاهی ویژه میبخشد این است که در اینجا بقایای مولکولی که تاثیرات روانگردان دارد (یعنی tetrahydrocannabinol, or THC) نیز شناسایی شده است. از آنجا که سطح عوامل روانگردانی در بقایای این گورستان بسیار بالا بوده، این احتمال تقویت شده که در اینجا گیاه شاهدانه عمدا و بطور برنامهریزی شدهای و برای استفاده از همین تاثیرات روانگردانی آنها کاشت و برداشت میشده است. برای این یافتهها قدمتی 2500 ساله (500 سال پیش از میلاد) تعیین شده است.
پیش از این هرودوت (سده پنجم پیش از میلاد) در کتاب تاریخ خود به استنشاق دود شاهدانه در میان سکاهای آسیای میانه اشاره کرده است: «سکاها… آن را روی سنگهای قرمز-داغ میاندازند. بلافاصله دود میکند و بخوری از آن بلند میشود که در حمامهای یونانی چنین بخوری بلند نمیشود. سکاها، مشعوف میشوند و از فرط لذت فریاد میکشند».
نتایج این تحقیقات در نشریه Science Advances منتشر شده که از لینک زیر می توانید بخوانید.
https://advances.sciencemag.org/content/5/6/eaaw1391
جامعه باستانشناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©