یک کار تحقیقاتی بینارشته‌ای متشکل از متخصصان ژنتیک، زبان‌شناس و آشورشناس نتایج بسیار جالب توجهی درباره خاستگاه اهلی‌شدن اسب، گسترش زبان‌های هندواروپایی و هندوایرانی در بر داشته است.
یافته‌های جدید نور تازه‌ای بر یک تئوری قدیمی، تئوری استپ (steppe theory)، انداخته است. تئوری استپ به ما می‌گوید که چگونه پرورش و اهلی‌کردن اسب، گسترش زبان‌های هندواروپایی را ممکن کرده است. اهلی‌کردن اسب نقطه‌ی عطفی در تاریخ انسان بود که جابجایی انسان‌ها، پراکنش زبان‌ها و ایده‌ها را نه فقط گسترش داد بلکه بیش از پیش سرعت بخشید.
پژوهشگران 74 نمونه دی.ان.ای (DNA) از انسان‌های پیش‌از‌تاریخی و امروزی را از آسیای‌میانه تا ترکیه مورد بررسی قرار داده‌اند. سوال اصلی این بوده که چگونه زبان‌های هندواروپایی گسترش پیدا کردند. در گذشته پژوهشگران اینطور فکر می‌کردند که مردمان فرهنگ یامنایا (Yamnaya) (پیش از میلاد3300-2600) که زبانی هندواروپایی داشتند و در استپ‌های جنوب روسیه امروزی زندگی می‌کردند، توانستند اسب را اهلی کنند و پس از آن نیز اختراع چرخ و گاری باعث شد که زبان هندواروپایی، پرورش اسب و استفاده از گاری به دیگر بخش‌های اوراسیا گسترش یابد.
نتایج تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مردمان بوتای (Botai) بودند که در مناطقی شرقی‌تر و در آسیای‌میانه، حدود 5500 پیش از میلاد اسب را اهلی کرده‌اند. از دیگر نتایج جالب توجه اینکه، قدیمی‌ترین زبان هندواروپایی شناخته شده، یعنی زبان هیتی (Hittite) در ترکیه امروزی، برخلاف آنچه قبلا پنداشته می‌شد محصول مهاجرت گسترده انسانی از استپ‌های اوراسیا نبوده است. گوجکو بارجاموویچ (Gojko Barjamovic) مدرس ارشد در دانشگاه هاروارد و یکی از همکاران این کار تحقیقاتی بر این باور است که گسترش زبان‌های هندواروپایی بیش از آنکه با تئوری مهاجرت قابل توضیح باشد، با ارتباط‌های انسانی، یادگیری و جذب زبان قابل درک است. وی می‌افزاید: پیش از این فکر می‌کردیم که در ترکیه زبان‌های هندواروپایی در هزاره دوم پیش از میلاد ظهور پیدا کرده است اما مدارک نوشتاری از بایگانی‌های شهر باستانی ابلا (Ebla) در سوریه به ما می‌گوید که زبان هندواروپایی دست‌کم از اواسط هزاره سوم پیش از میلاد در ترکیه رایج بوده است. این بدین معناست که زبان هندواروپایی می‌بایست پیش از دوره گسترش فرهنگ یامنایا، به ترکیه وارد شده باشد. علاوه براین، پژوهشگران فکر می‌کنند که گسترش زبان‌های هندوایرانی (شاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی) به جنوب آسیا و به شکل زبان‌های هندی، اردو و فارسی، نمی‌توانسته نتیجه گسترش فرهنگ و مردمان یامنایا باشد. گسترش زبان‌های هندوایرانی احتمالا همراه با فشارهای جمعیتی، از کوهستان‌های جنوبی اورال و در عصرمفرغ میانی و پایانی (اواسط هزاره دوم پیش از میلاد) اتفاق افتاده است.
نتایج این پژوهش در نشریه Science منتشر شده است که از لینک زیر می‌توانید ببینید و بخوانید.
http://science.sciencemag.org/content/early/2018/05/08/science.aar7711
جامعه باستان‌شناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©
