گاهی الگوهای جغرافیایی و تاریخیِ برهمکنش‌های انسانی ممکن است الگوهای ژنتیکی را توضیح دهد.
امروزه همه پژوهشگران انسان‌شناسی و باستان‌شناسی قبول دارند که جمعیت‌های انسان (مدرن) بیرون از افریقا پس از آن شکل گرفت که بین 50 تا 100 هزار سال پیش، گروه‌های انسانی به بیرون از افریقا کوچ کردند. چند سال پیش (2015) پژوهشگران طی انجام بررسی‌های توالی‌سنجی دی.ان.ای وسیعی از روی جمعیت‌های انسانی معاصر در 456 منطقه‌ی مختلف متوجه پدیده‌ای عجیب و البته غریبی شدند که پیش از آن ناشناخته بود. پژوهشگران کاهش شدید (تنگنا bottleneck) یا حتی به گفته‌ای «فروپاشی» عمده‌ای در تنوع نسب کروموزوم Y یعنی مردان مشاهده کردند که پس از دوره نوسنگی اتفاق افتاده و تقریبا در تمام مناطق قاره‌های کهن (افریقا، آسیا و اروپا) رخ داده است. این تنگنای جمعیتی چنان بوده که جمعیت مردان در مقایسه با دوره قبلی (نوسنگی) به یک‌بیستم کاهش پیدا کرده بود، تنوع ژنتیکی در مردان به شدت کاهش پیدا کرد و نسبت جمعیت مردان و زنان 1 به 17 شده بود.
دو دانشجوی کارشناسی از دانشگاه استنفورد با انجام مدل‌سازی ریاضی و شبیه‌سازی‌های کامپیوتری ایده‌ای برای توضیح این پدیده عجیب و غریب جمعیتی (موسوم به “تنگنای نوسنگی کروموزوم Y”) مطرح کرده‌اند و با راهنمایی استادی از دپارتمان زیست‌شناسی نتایج آن را منتشر کرده‌اند (البته نام استاد به عنوان نویسنده سوم آمده است). این پژوهشگران جوان فکر می‌کنند که جوابی ساده برای این پدیده جمعیتی یافته‌اند. پژوهشگران بر این باورند که تنگنای جمعیتی و کاهش شدید تنوع ژنتیکی در مردان ناشی از جنگ طی نسل‌های متوالی و بین قبایل خویشاوند با نسب پدری بوده است و به همین خاطر این پدیده فرهنگی/اجتماعی باعث کاهش شدید جمعیت مردان شده که به نوبه خود روی تنوع ژنتیکی مردان نیز تاثیر گذاشته است. به باور پژوهشگران، پس از ابداع کشاورزی و دامداری ساختار و سازمان جوامع انسانی دستخوش تحول شده بود که پس از آن گروه‌های خویشاوندی (که اغلب براساس نسب پدری بودند) شروع به رشد کردند که این تغییرات در نهایت پیامدهای زیست‌شناختی نیز در بر داشت.
گسترش کشمکش‌ها و جنگ، اگر بصورت مکرر اتفاق افتاده باشد، گاهی کل یک قبیله را ممکن است از بین برده باشد و البته نمونه‌های خوب در میان مردان نسب پدری با کروموزوم های منحصربفرد Y شان را نیز در این پروسه از بین می‌رفته است. جنگ به عنوان عامل اصلی تغییر جمعیتی، در اینجا بصورت یک فرضیه فرهنگی/اجتماعی مطرح شده که ضروری است طی پژوهش‌های آینده آزموده شود.
نتایج این تحقیق در نشریه Nature Communications منتشر شده که می‌توانید از لینک زیر ببینید و بخوانید.
https://www.nature.com/articles/s41467-018-04375-6
جامعه باستان‌شناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©
