گرترود بل (Gertrude Bell)، باستان‌شناس و خاورشناسی که در شکل‌گیری خاورمیانه مدرن نقش کلیدی بازی کرد!

حدود یکصد سال پیش عهدنامه‌ای بین مارک سایکس بریتانیایی و فرانسوا ژرژ پیکو فرانسوی امضا شد که بعدها به عهدنامه سایکس-پیکو (Sykes-Picot Treaty) معروف شد. برپایه آن عهدنامه که در آستانه فروپاشی امپراتوری عثمانی امضا شد، خاورمیانه به کشورهای متعددی تقسیم شد و خاورمیانه امروزی با مرزهایی که می‌شناسیم شکل گرفت. شاید برخی از ماها درباره سایکس و پیکو و این عهدنامه خوانده یا شنیده باشیم ولی در این میان باستان‌شناس و خاورشناسی بود که نقش کلیدی بازی می کرد و شایسته توجه و دقت نظر است. این باستان‌شناس گرترود بل بریتانیایی بود که به “وزیر یا سفیر خاورشناس” نیز معروف شده بود.
گرترود بل نخستین زنی است که بالاترین درجه را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرده است. وی به چندین زبان خاورمیانه همچون عربی، فارسی، ترکی و چند زبان اروپایی به روانی سخن می‌گفت. دایی وی در تهران سفیر بریتانیا بود و از ایران نیز بازدید کرد که بازتاب این سفر در کتابی به نام تصاویر ایرانی (Persian Pictures) منتشر شده است. به مدت دو دهه در خاورمیانه سفر می‌کرد، کاوش‌های باستان‌شناختی انجام می‌داد و محوطه های چندی را نیز نقشه برداری کرد. به قدری شناخته شده بود که همه شیوخ عرب در منطقه او را می‌شناختند و وقتی با هم ملاقات می کردند از هم می‌پرسیدند “با بانو گرترود بل دیدار داشته‌اید؟”. به همه جا به راحتی سفر می‌کرد و همه او را می‌شناختند. به همه اعلام کرده بود که “افسر است و جنسیتی ندارد”. گرترود بل کسی بود که به تنهایی نقش همه کاره بریتانیا در میان شیوخ عرب را بازی می‌کرد و همه هماهنگی‌ها را در جهت منافع بریتانیا انجام می‌داد. با همه بنیانگذاران کشورهای فعلی در خاورمیانه دوستی داشت (از جمله ابن سعود بنیانگذار عربستان سعودی). از همه این‌ها مهمتر، عراقی‌ها برای تاسیس و شکل گیری کشورشان بسیار مرهون گرترود بل هستند. زمانی که در 1926 گرترود بل درگذشت، هزاران عراقی در سوگ و تشییع وی شرکت کردند.
بزرگترین میراث گرترود بل پادشاهی عراق است که تا 37 سال بعد از مرگ وی دوام داشت. با این حال، گرترود بل نقش مهمی در تاسیس برخی نهادها در عراق نیز داشت از جمله، کتابخانه ملی عراق، موزه باستان‌شناسی عراق (بعدها به موزه ملی عراق تغییر نام یافت).
سال 2015 وارنر هرتزوک کارگردان، فیلمی درباره گرترود بل ساخت و نقش گرترود بل را نیکول کیدمن بازی کرده است. این فلیم نامزد دریافت اسکار نیز شده بود. این فیلم تلاش می‌کند نشان دهد که چطور یک زن می‌تواند روند تاریخ را تغییر دهد.

درباره گرترود بل از لینک زیر بیشتر می‌توانید بخوانید.
http://historytothepublic.org/important-lady-gertrude-bell-iraq/

جامعه باستان شناسی ایران Society for Iranian Archaeology ©