گرترود بل (Gertrude Bell)، باستان شناس و خاورشناسی که در شکل گیری خاورمیانه ی مدرن نقش کلیدی بازی کرد

Shaghayegh Mohammadinejad 15 مارس 2020

0 35 خواندن این مطلب 1 دقیقه زمان میبرد

حدود یکصد سال پیش عهدنامه ای بین مارک سایکس بریتانیایی و فرانسوا ژرژ پیکوی فرانسوی امضا شد که بعدها به عهدنامه ی سایکس-پیکو (Sykes-Picot Treaty) معروف شد. برپایه ی آن عهدنامه که در آستانه ی فروپاشی امپراتوری عثمانی امضا شد، خاورمیانه به کشورهای متعددی تقسیم شد و خاورمیانه امروزی با مرزهایی که می شناسیم شکل گرفت. شاید برخی از ماها درباره ی سایکس و پیکو و این عهدنامه خوانده یا شنیده باشیم ولی در این میان باستان شناس و خاورشناسی بود که نقش کلیدی بازی می کرد و شایسته ی توجه و دقت نظر است. این باستان شناس گرترود بل بریتانیایی بود که به “وزیر یا سفیر خاورشناس” نیز معروف شده بود.
گرترود بل نخستین زنی است که بالاترین درجه را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرده است. وی به چندین زبان خاورمیانه همچون عربی، فارسی، ترکی و چند زبان اروپایی به روانی سخن می گفت. دایی وی در تهران سفیر بریتانیا بود و از ایران نیز بازدید کرد که بازتاب این سفر در کتابی به نام تصاویر ایرانی (Persian Pictures) منتشر شده است. به مدت دو دهه در خاورمیانه سفر می کرد، کاوش های باستان شناختی انجام می داد و محوطه های چندی را نیز نقشه برداری کرد. به قدری شناخته شده بود که همه ی شیوخ عرب در منطقه او را می شناختند و وقتی با هم ملاقات می کردند از هم می پرسیدند “با بانو گرترود بل دیدار داشته اید؟”. به همه جا به راحتی سفر می کرد و همه او را می شناختند. به همه اعلام کرده بود که “افسر است و جنسیتی ندارد”. گرترود بل کسی بود که به تنهایی نقش همه کاره ی بریتانیا در میان شیوخ عرب را بازی می کرد و همه ی هماهنگی ها را در جهت منافع بریتانیا انجام می داد. با همه ی بنیانگذاران کشورهای فعلی در خاورمیانه دوستی داشت (از جمله ابن سعود بنیانگذار عربستان سعودی). از همه ی این ها مهمتر، عراقی ها برای تاسیس و شکل گیری کشورشان بسیار مرهون گرترود بل هستند. زمانی که در 1926 گرترود بل درگذشت، هزاران عراقی در سوگ و تشییع وی شرکت کردند.
بزرگترین میراث گرترود بل پادشاهی عراق است که تا 37 سال بعد از مرگ وی دوام داشت. با این حال، گرترود بل نقش مهمی در تاسیس برخی نهادها در عراق نیز داشت از جمله، کتابخانه ی ملی عراق، موزه ی باستان شناسی عراق (بعدها به موزه ملی عراق تغییر نام یافت).
سال 2015 وارنر هرتزوک کارگردان، فیلمی درباره ی گرترود بل ساخت و نقش گرترود بل را نیکول کیدمن بازی کرده است. این فلیم نامزد دریافت اسکار نیز شده بود. این فیلم تلاش می کند نشان دهد که چطور یک زن می تواند روند تاریخ را تغییر دهد.

درباره ی گرترود بل از لینک زیر بیشتر می توانید بخوانید.