کمتر کسی منکر لزوم رعایت مبانی اخلاقی و حرفه‌ای در باستانشناسی است و بیشتر افراد سعی می‌کنند از چهارچوب‌های اخلاقی و حرفه‌ای خارج نشوند. اما در اینکه این «مبانی اخلاقی و حرفه‌ای» چه هستند و تعهد به آنها مستلزم انجام دادن و ندادن چه کارهایی است آرای مختلفی وجود دارد. از هنگام تأسیس «جامعۀ باستانشناسی ایران»، آرای مختلفی دربارۀ ضرورت رعایت اخلاق حرفه‌ای، رعایت ضوابط یا مقررات حرفه‌ای، سرنوشت مواد فرهنگی جمع‌آوری شده از محوطه‌های باستانی میان باستانشناسان و موضوعات مشابه در میان گفتگوهای اعضای «جامعۀ باستانشناسی ایران » مطرح شد. این گفتگوها نمایان کنندۀ تکثر آرا و اختلاف نظر در مبانی اخلاق حرفه‌ای باستانشناسی و یادآور ضرورت وجود مرجعی برای تبیین این مبانی است. در باستانشناسی ایران کمتر به تدوین آئیننامههای مدون و قابل مراجعه در مورد اصول اخلاق حرفه‌ای و اجرایی که بتواند در مواقع لزوم مبنای عمل و ملاک قرار گیرد، توجه شده است. تنها تلاش قابل توجه در این زمینه در اوایل دهۀ هشتاد خورشیدی در پژوهشکدۀ باستانشناسی و اخیراً در اواسط دهۀ نود خورشیدی صورت گرفت و چند آئین‌نامه با مشارکت متخصصان با گرایش‌های مختلف تهیه شده است. اگرچه آئیننامههای تدوین شده در دهۀ هشتاد کاستی‌هایی داشت و آئیننامههای تدوین شده در نیمۀ دوم دهۀ نود نیز اکثراً درون تشیکلاتی هستند، ولی ملزم شدن برنامههای کاوش و بررسی به رعایت آن، در کاهش عملکردهای سلیقه‌ای و افزایش کیفیت حرفه‌ای برنامههای میدانی مؤثر افتاده است.
هیئت مدیره «جامعۀ باستانشناسی ایران»، در چندین نوبت دربارۀ ضرورت توجه به این کاستی و تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای بحث کرد، ولی به دلیل کمبود نیروی انسانی این خواست به شکل مؤثری پیگیری نشد. در پاسخ به فراخوان هیئت مدیرۀ دوم در سال ۱۳۹۵ (پیش از تدوین سلسله آئین نامه های جدید درون تشیکلاتی پژوهشگاه و پژوهشکدۀ باستانشناسی) سه نفر از اعضای «جامعه»، خانم‌ها سپیده مازیار و مهرنوش سروش، و آقای محمدتقی عطایی مسئولیت انجام کار را بر عهده گرفتند و گروه تدوین منشور اخلاقی باستانشناسی تشکیل و آغاز به کار کرد. سندِ پیش رو حاصل کار داوطلبانۀ این گروه در طی دو سال و باز نویسی سند تا سال ۱۳۹۷بوده است.
باید تصریح نمود که سند پیش رو، «ویراست نخست» این سند است و بی شک کاستیهای بسیاری دارد. اما تلاش کردهایم تا مبنای سند حاضر بر استیفای حقوق باستانشناسی و باستانشناسان ایران پی ریزی شده باشد. امیدواریم همۀ باستان شناسان سند را مطالعه و بر اساس تجربیات خودشان، پیشنهادهایشان برای رفع کاستیهای سند را به این کارگروه منتقل کنند. با وجود همفکری و نظر دیگر همکاران باستان‌شناس و اعضای جامعۀ باستانشناسی ایران، و لحاظ کردن آن نظرات در ویراستهای بعدی میتوان به ارتقای سند امید داشت. هدف ما به عنوان تهیه کنندگان این سند، آن بوده تا مبنایی مدون با چهارچوبهایی روشن ایجاد شود که در آن حقوق و مسئولیتهای تک تک باستان شناسان ایرانی در نظر گرفته شده باشد.
کارگروه تدوین منشور اخلاقی-اجرایی باستانشناسی
پاییز ۱۳۹۸
